Pierwszą stałą scenę w Poznaniu, nazwaną Teatrem Miejskim, zbudowali w latach 1802-04 Prusacy według projektu niemieckiego architekta Friedricha Gilly`ego na ówczesnym pl. Wilhelmowskim (dzisiaj pl. Wolności). Po kilkudziesięciu latach gmach stał się za ciasny dla potrzeb rozrastającego się miasta, które zgodnie z ideą pruskich urzędników powinno podnieść swój standard cywilizacyjny dla coraz liczniej osiedlanych tu Niemców. Co gorsza – korzystając z ustawy procederowej z 1869 roku, która liberalizowała życie publiczne we wschodnich prowincjach Prus i ograniczała ingerencję władz w różne jego przejawy – polscy mieszkańcy Poznania w 1875 roku wybudowali zaledwie kilkadziesiąt metrów od budynku teatru niemieckiego piękny Teatr Polski. W tej sytuacji zaborcom nie pozostało nic innego, jak przyspieszyć decyzję o budowie większego gmachu na miejscu starego. Nowy teatr (dzisiaj budynek Arkadii) oddano do użytku 1 października 1879 roku, a w 1893 roku dokonano jego rozbudowy. Na obu scenach, polskiej i niemieckiej, wystawiano sztuki dramatyczne, opery, operetki, organizowano koncerty, a w polskim dodatkowo jeszcze wiece i patriotyczne odczyty.
Prusacy nie byli ze swojego teatru zadowoleni. Niemcy stanowili już wtedy połowę ludności Poznania, ale widowni nie zapełniali, w przeciwieństwie do Polaków, którzy do swojej świątyni sztuki chodzili tłumnie. Na początku XX wieku, kiedy w Berlinie zapadła decyzja o wzniesieniu w Poznaniu reprezentacyjnej Dzielnicy Cesarskiej w miejscu likwidowanych urządzeń twierdzy poligonalnej, wreszcie pojawiła się szansa na bardziej okazały budynek Teatru Miejskiego. Władze zaborcze miały nadzieję, że spektakularna budowla w połączeniu z ciekawym repertuarem przyciągnie do nowego teatru rzesze wielbicieli opery. Projekt gmachu wykonał Max Littmann, ale ogólna dyspozycja bryły i podział fasady były dziełem miejskiego radcy budowlanego Fritza Teubnera i architekta miejskiego Hermanna Klotha. Otwarcie teatru 30 września 1910 roku zainaugurowano Czarodziejskim fletem Mozarta.
Po odzyskaniu niepodległości architekturę gmachu nieznacznie tylko zmodernizowano, ale za to całkowicie przemalowano wnętrze według projektu artysty malarza Henryka Nostitz-Jackowskiego. Poważniejszą przebudowę opery przeprowadzono krótko po wybuchu II wojny światowej, trwała od kwietnia 1940 roku do lutego 1941 roku. Podobno modernizację zainicjował sam Führer, dla niego też urządzono nową lożę na piętrze. W czasie walk o Poznań w 1945 roku budynek został dość znacznie uszkodzony, po wojnie odbudowano go w formie z okresu okupacji.
Od ponad 110 lat poznańska Opera, a od 1979 roku Teatr Wielki im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu, jest jedną z najważniejszych instytucji kulturalnych miasta, miejscem spektakularnych premier operowych i baletowych oraz wyjątkowych wydarzeń, a gmach wraz z całym założeniem, paradnymi schodami, placem przed fasadą i fontanną, tworzy jeden z ikonicznych obrazów współczesnego centrum Poznania.
Danuta Bartkowiak
