Decyzja o gigantycznej akcji ufortyfikowania Poznania była podyktowana strategicznym położeniem miasta na osi Berlin-Warszawa. Pierwsze szkice twierdzy wykonał szef pruskiego Sztabu Generalnego Karl von Grolman w 1817 roku, właściwe projekty opracował 11 lat później major Johann von Brese, a ostatecznie umocnienia przybrały jeszcze inny kształt. Prace rozpoczęto w 1828 roku. Twierdza miała się składać z czterech części: największego w Europie fortu Winiary, umocnień prawobrzeżnych (dwa forty), umocnień lewobrzeżnych (sześć bastionów, dzisiaj także zwanych fortami) oraz umocnień wokół Ostrowa Tumskiego. W obwałowaniach twierdzy umieszczono 13 bram. Budowę podzielono na dwa etapy. W pierwszym etapie w latach 1828-39 zbudowano fort Winiary i dzieła z nim związane oraz rozpoczęto fortyfikowanie Ostrowa Tumskiego, w drugim (w latach 1840-69) powstał rdzeń lewobrzeżny, fortyfikacje prawobrzeżne i umocnienia Ostrowa Tumskiego. W 1864 roku król Wilhelm I nadał nazwy prawie wszystkim, do tej pory bezimiennym dziełom fortowym: nadszańcom, fortom i bastionom . W 1869 roku prace oficjalnie zakończono i do końca XIX wieku Poznań otaczał, kilkukrotnie modernizowany ze względu na pojawianie się coraz to nowszych dział oblężniczych, krąg fortyfikacji o średnicy 3 km. W latach 70. XIX wieku dzieła twierdzy poligonalnej były już przestarzałe i nie były w stanie pełnić swych funkcji. Miasto otoczono nowymi umocnieniami tzw. twierdzy fortowej, a dużą część dzieł poligonalnych rozebrano na przełomie XIX i XX wieku, w okresie międzywojennym, a resztę w latach 1950-65.
W zbiorach miejskiego konserwatora zabytków w Poznaniu znajduje się około 150 fotografii, pocztówek i szkiców twierdzy poligonalnej. Prezentują tylko kilka dzieł fortyfikacyjnych: fort Winiary, bastion III Grolman (zwany fortem Grolman), fort Radziwiłła na prawym brzegu Warty i umocnienia Ostrowa Tumskiego. Obecność w zbiorach MKZ ikonografii tych właśnie dzieł można w prosty sposób wytłumaczyć: część z nich istnieje do dzisiaj, a pozostałe zostały rozebrane dopiero po wojnie.
Imponującym kompendium wiedzy o Twierdzy Poznań jest znakomita publikacja pod tym właśnie tytułem autorstwa znawców poznańskich fortyfikacji: Jacka Biesiadki, Andrzeja Gawlaka, Szymona Kucharskiego i Mariusza Wojciechowskiego. Stąd Cyryl czerpie wiedzę o poznańskich dziełach fortyfikacyjnych, opisując kolejne umieszczane na portalu obiekty.
Danuta Bartkowiak
