Świadectwa szkolne, dawne podręczniki, programy nauczania, sprawozdania z działalności szkoły, legitymacje i dzienniczki uczniowskie, okolicznościowe jednodniówki i dyplomy nauczycielskie po wielu dziesiątkach lub nawet setkach lat, o ile przetrwają, stają się wyjątkowymi dokumentami historii szkolnictwa i istnienia szkół, o których nikt już dzisiaj nie pamięta. Można na ich podstawie prześledzić zmiany, jakie dokonywały się w poznańskich szkołach od 2. połowy XIX wieku do wybuchu II wojny światowej najpierw w czasie zaborów w szkole pruskiej, a potem w dwudziestoleciu międzywojennym w placówkach polskich: czego uczono, które przedmioty były najważniejsze, jak oceniano i w jakiej skali, jakim systemem prowadzono edukację. Nawet pobieżna analiza świadectw, z których najstarsze wystawiono 120 lat temu, pokazuje, że niezależnie od organizacji nauczania i typu szkoły od początku XX wieku w ocenie ucznia najważniejsze było zachowanie determinowane osobno ujmowanymi czynnikami, takimi jak: pilność, uwaga i punktualność, a w szkole niemieckiej dodatkowo porządek. Prócz ocen bardzo dobrych, dobrych, dostatecznych, czasami miernych i niedostatecznych na świadectwach znajdują się określenia bardziej niekonwencjonalne, niekiedy nawet zabawne: zadowalające, niejednostajne albo wytrwałe. Niektóre szkoły, głównie żeńskie, prócz zwyczajowych przedmiotów, takich jak języki, historia, przyroda czy geografia, prowadziły obowiązkowe zajęcia z robótek ręcznych i gospodarstwa domowego. W zaborze pruskim nie silono się specjalnie na wszechstronne kształcenie polskich uczniów, uczono ich języka niemieckiego w mowie i piśmie oraz rachunków, próbując wychować na dobrych obywateli państwa pruskiego. W 1871 roku wydano nawet specjalną książkę, rodzaj ciekawego słownika do nauki języka niemieckiego, w którym słowa polskie i niemieckie przeplatają się w rytm toczącego się zdania.
Zbiór dokumentów życia szkolnego nie ukazuje całościowego obrazu poznańskiego szkolnictwa z tego czasu. Jest efektem zainteresowań i pasji jego właściciela Tadeusza Bonieckiego. Może być jednak znakomitym przyczynkiem do pogłębienia wiedzy o tym obszarze, który był, jest i z pewnością będzie ważnym elementem życia każdego z nas.
Danuta Bartkowiak
