W 1. połowie lat 70. XX wieku nocą w Poznaniu było jasno jak w dzień. Stojąc na ulicy spokojnie można było czytać gazetę. Zadbały o to władze miasta, które całą poprzednią dekadę prowadziły akcję tzw. neonizacji Poznania. Po 1975 roku neony szybko zaczęły znikać z miejskiej przestrzeni, prąd stał się zbyt cenny, by służyć jedynie ozdobie. I kiedy wydawało się, że poznańskie neony powoli popadają w zapomnienie, najpierw zafascynowały pasjonatów dawnego Poznania, a potem rozbłysły w CYRYLU. Zaświeciły blaskiem już nie neonowych rurek, ale swoją świetlną i świetną historią.
Lata 60. XX wieku to najwspanialszy okres w dziejach poznańskich neonów. Ulice i place rozświetlały tysiące kolorowych, migoczących rurek układających się w setki neonów. Błyszczące litery, znaki graficzne i przedstawienia obrazkowe zdobiły fasady i dachy budynków. Prawie każdy sklep, kawiarnia, restauracja, hotel, kino, spółdzielnia, zakład fryzjerski, szewski, krawiecki i jubilerski występowały do ówczesnego Wydziału Architektury i Nadzoru Budowlanego Prezydium Rady Narodowej m. Poznania z wnioskiem o zgodę na zawieszenie neonu. Na początku pełniły głównie funkcję reklamową, po prostu informowały przechodniów, że w tym lokalu znajduje się rzeźnik lub bar, a w tamtej kamienicy spółdzielnia krawiecka i hotel. Taka informacja przekazywana była najczęściej za pomocą napisu złożonego z prostych lub fantazyjnych, jedno- lub wielokolorowych liter. Później ktoś wpadł na pomysł, by taką reklamę zamiast płasko na fasadzie umieścić prostopadle do niej, na specjalnej konstrukcji widocznej z daleka dla przechodniów idących wzdłuż pierzei ulicy. I wtedy zaczęła się zabawa. Projektanci neonów prześcigali się w pomysłach na wizualizację postawionych przed nimi zadań. Kiedy zlecenie dotyczyło sklepu obuwniczego – kroczące buciki, baru Kociak – kociak pociągający przez słomkę lemoniadę ze szklanki, sklepu z kapeluszami – mężczyzna w kapeluszu, z cukierkami – cukierki, fryzjera – kobieta z burzą włosów, z materiałami – rozwinięty wałek z materiałem, warzywniaka – wiadomo itd. A potem neonizacja rozkręciła się i dosłownie ruszyła. Świetlne reklamy zaczęły tańczyć na elewacjach, zapalać się i gasnąć, za każdym razem ukazując innych obrazek. Indianin przeistaczał się w kowboja, małpki wspinały się po pniu palmy, sięgając po wiszące na jej czubku orzechy, fruwały motyle… Funkcja informacyjna i reklamowa neonów powoli schodziła na drugi plan, na pierwszy niepostrzeżenie wysunęła się estetyka. Poznań zdobiło w tym czasie kilkadziesiąt znakomitych świetlnych obrazów zaprojektowanych niekiedy przez znanych artystów, takich jak Zbigniew Kaja i Ryszard Kulm. Władze dostrzegły potencjał drzemiący w neonowej rurce i prócz reklam sklepowych, hotelowych, kawiarnianych czy punktów usługowych w mieście pojawiły się neony witające przyjezdnych i zachwalające uroki Poznania i zabytki Wielkopolski, neonowe były nazwy ratajskich osiedli i zakładów pracy nawet na najdalszych peryferiach miasta.Tworzono projekty neonizacji najważniejszych ulic i placów, taki projekt powstał np. dla ul. Dąbrowskiego i pl. Wolności.
A potem wszystko zgasło. Prawie, bo kilka neonów w Poznaniu przetrwało, np. sklepu Merino przy ul. 27 Grudnia czy resztki uszkodzonego neonu restauracji Dietetyczna przy Świętym Marcinie.
W Wydziale Urbanistyki i Architektury UMP zachowała się bogata dokumentacja złotych lat poznańskich neonów, karton wielkości pralki. Do dokumentów wnioskodawca musiał dołączyć zdjęcie fragmentu fasady budynku z wyrysowanym projektem reklamy. Takie kolaże z wizerunkami słynnych neonów, tych mniej znanych i tych, o których nikt nie pamięta, publikujemy na CYRYLU razem z całą dokumentacją związaną z ich powstaniem i montażem. W wielu teczkach znajduje się ponadto bogata dokumentacja powojennej odbudowy, remontu lub budowy budynków, na których neon montowano, nowej aranżacji wnętrz sklepów czy witryn. Razem tworzą pokaźny zbiór materiałów archiwalnych dotyczących funkcjonowania miasta w latach 60. XX wieku, który będziemy sukcesywnie uzupełniali.
Danuta Bartkowiak
