Początki osady Święty Wojciech ukształtowały się prawdopodobnie już na początku XII wieku, na długo przed lokacją lewobrzeżnego Poznania. Rozwijała się nie na samym Wzgórzu, ale u jego podnóża, nad rzeczką Bogdanką opływającą wzniesienie od południa. W 1. połowie XIII wieku osadę przeniesiono na wzgórze, prawdopodobnie z powodu coraz wyższego poziomu wód w tej okolicy, które groziły podtapianiem domów. Na terenie osady zbudowano będący własnością książęcą kościół, początkowo zapewne utrzymany w formach romańskich. W 1244 roku książę Przemysł I podjął zamysł lokacji nowego Poznania na lewym brzegu Warty i żeby to uczynić, wymienił się z biskupem poznańskim licznymi gruntami i posiadłościami. W zamian za biskupi kościół św. Gotarda, stojący na miejscu, które książę upatrzył sobie jako miejsce lokacji lewobrzeżnego Poznania, oddał biskupowi kościół św. Wojciecha, który odtąd stał się kościołem parafialnym. Wkrótce rosnąca liczba parafian spowodowała, że stary kościół powoli stawał się ciasny. W XIV wieku do romańskiego korpusu dobudowano prezbiterium, pod koniec tego stulecia lub na początku XV wieku nawę romańską zastąpiono gotycką, w 2. połowie XV wieku zbudowano nawę północną i dostawione do niej zakrystię oraz wieżę (dzisiaj jest niewidoczna, ponieważ została obniżona i wchłonięta w obrys świątyni w czasie kolejnych faz rozbudowy i nadbudowy kościoła), a w kolejnym stuleciu powstała nawa południowa, cały kościół przesklepiono, a bryłę zwieńczono szczytami. Pod koniec XVII wieku przed fasadą kościoła zbudowano drewnianą dzwonnicę o konstrukcji szkieletowej posadowionej na niskiej, kwadratowej podmurówce.
W czasie walk o Poznań w 1945 roku pocisk uszkodził filar podtrzymujący sklepienie, spadło prawie całe pokrycie dachu, całkowitemu zniszczeniu uległy witraże, a odpadające tynki odsłoniły mury gotyckiej świątyni. Na przełomie lat 40. i 50. XX wieku kościół wyremontowano i regotyzowano. Długo zastanawiano się, czy odbudować znacznie uszkodzoną dzwonnicę, czy też ją rozebrać. Ostatecznie w 1955 roku zdecydowano o jej rekonstrukcji jako unikalnego zabytku drewnianego na terenie miasta.
Danuta Książkiewicz-Bartkowiak
