Pierwszy cmentarz parafii św. Wojciecha założono na terenie przykościelnym. W 1805 roku, kiedy władze pruskie wydały zarządzenie o lokowaniu nekropolii poza terenem miast, ks. kanonik Antoni Cudniewicz zakupił grunt pod nowy cmentarz w podpoznańskiej wsi Bonin. W 1828 roku na Wzgórzu Winiarskim rozpoczęto budowę twierdzy i teren nabyty przez parafię został zajęty przez wojsko. Pięć lat później na mocy ugody pomiędzy proboszczem świętowojciechowym i Komisją Fortyfikacyjną dokonano zamiany gruntu kościelnego na prostokątną działkę o powierzchni około 2 hektarów położoną w dolnej części Wzgórza Winiarskiego, wzdłuż obecnej ul. Armii Poznań, przy której zaplanowano główne wejście na cmentarz. Nekropolię opłotowano i już rok później rozpoczęto jej użytkowanie. Ówczesne przepisy zakazywały stawiania kamiennych nagrobków w obrębie fortyfikacji, pierwsze pojawiły się dopiero w latach 1888 i 1889 po zliberalizowaniu przepisów.
Cmentarz na stoku szybko się wypełniał, starsze groby skopywano, co było w tym czasie powszechnym zwyczajem, ale miejsca wciąż brakowało. W grudniu 1888 roku parafia św. Wojciecha za zgodą władz pruskich zakupiła od osób prywatnych grunt zlokalizowany kilkaset metrów dalej u zbiegu dzisiejszej ul. Winogrady z al. Armii Poznań (dawniej ul. Obornicka). Cmentarz w kształcie wydłużonego prostokąta został otwarty w 1893 roku po wybudowaniu kaplicy. Od tego czasu nekropolię na stokach Cytadeli nazywano starym cmentarzem, a tę przy ul. Obornickiej – nowym. Od 1904 roku do czasów drugiej wojny światowej oba cmentarze funkcjonowały równolegle, z tym że więcej pochówków odbywało się na nowym, ponieważ stary się wypełnił. W 1919 roku obszar starego cmentarz św. Wojciecha zmniejszył się po decyzji o rozszerzeniu sąsiadującego z nim cmentarza garnizonowego. W ramach odszkodowania wojsko przyznało parafii dwudziestometrowy pas ziemi po jego zachodniej stronie.
Obie nekropolie przetrwały do 1941 roku, kiedy to zakazano pochówków na większości cmentarzy poznańskich. Podczas walk o Cytadelę w 1945 roku stary cmentarz został prawie całkowicie zdewastowany. Nowy cmentarz został wywłaszczony w marcu 1954 roku, a w 1973 roku doszło do jego likwidacji i przekształcenia w teren zielony. Pojedyncze groby przeniesiono na Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan, niektóre mogiły ekshumowały rodziny zmarłych. Do dziś trwa podzielony na siedem kwater stary cmentarz św. Wojciecha, który jest miejscem spoczynku wielu wybitnych osobistości. W 1922 roku odbył się tu pogrzeb Jarogniewa Drwęskiego, prezydenta Poznania w latach 1919-1921 (mogiłę w 1962 roku przeniesiono na Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan). Spoczywają tu także Jan Grochmalicki, rektor Uniwersytetu Poznańskiego i Erwin Więckowski, komisaryczny prezydent Poznania w latach 1934–1937. Dzisiaj cmentarz św. Wojciecha jest jedną z dwóch, obok Cmentarza Zasłużonych Wielkopolan, zachowanych XIX-wiecznych poznańskich nekropolii.
Natalia Woźna-Maćkowiak
