Po zajęciu Poznania przez Prusy w wyniku II rozbioru Polski w 1793 roku zaborca podjął decyzję o likwidacji średniowiecznych murów obronnych i budowie nowego Poznania na zachód od Starego Miasta. Jedną z pierwszych realizacji urbanistycznych związanych z wielkim planem budowlanym niemieckiego architekta Davida Gilly’ego było wytyczenie już w 1794 roku z założenia reprezentacyjnych ul. Wilhelmowskiej i pl. Wilhelmowskiego nazwanych tak na cześć króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III. Początkowo jednak ulica, zaplanowana jako szeroka aleja obsadzona szpalerami drzew, wcale reprezentacyjna nie była, zabudowana skromnymi, dwupiętrowymi domami dla pruskich urzędników. Po pożarze dzielnicy żydowskiej w 1802 roku plany budowy pruskiego Poznania zaczęły nabierać konkretnych kształtów, ale jeszcze w pierwszych dekadach XIX wieku okolice ul. Wilhelmowskiej uchodziły za mało atrakcyjne, nikt nie chciał tam mieszkać, a centrum nadal ciążyło ku Staremu Miastu. Dopiero od lat 30. XIX wieku po obu stronach ulicy zaczęły powstawać liczne gmachy użyteczności publicznej, hotele i okazałe kamienice mieszczańskie. To tutaj do końca tego stulecia umieszczono siedziby najważniejszych pruskich, a później niemieckich urzędów i instytucji: Głównego Urzędu Ceł (dzisiaj budynek Policji), Muzeum Cesarza Fryderyka III (dzisiaj Muzeum Narodowe), Banku Królestwa Pruskiego (później Bank Rzeszy) oraz domykającego ulicę od północy Dowództwa V Korpusu Armijnego (nie istnieje). Sąsiadowały z nimi gmachy poczty i Hotelu Rzymskiego, pałac Anderschów i dwie najważniejsze instytucje polskie: hotel Bazar i Biblioteka Raczyńskich z Galerią Atanazego. Reprezentacyjny już wtedy charakter ulicy spowodował, że umieszczona pośrodku zadrzewiona promenada szybko stała się, wraz z pobliskim pl. Wilhelmowskim, ulubionym miejscem spacerów mieszkańców miasta. Po odzyskaniu niepodległości pruskie instytucje przejęły władze polskie, a ulicę przemianowano na Aleje Karola Marcinkowskiego w hołdzie słynnemu, poznańskiemu lekarzowi, społecznikowi i inicjatorowi budowy hotelu Bazar.
W czasie walk o Poznań w 1945 roku Aleje zostały dotkliwie zniszczone i utraciły swą reprezentacyjną funkcję. Większość budynków została poważnie uszkodzona, po wojnie wiele z nich odbudowano w prostej formie i trudno doszukać się nich dawnego piękna. Kilku kamienic nie odbudowano w ogóle, a kilka dodatkowo wyburzono w związku z planowaną budową wielkiej arterii komunikacyjnej na osi północ-południe, tzw. trasy Piekary, która miała połączyć Winogrady z Wildą. Na skrzyżowaniu Alei z ul. Czerwonej Armii (dzisiaj Święty Marcin) miał powstać wielopoziomowy węzeł komunikacyjny. Koncepcja ta nie została zrealizowana, ale na wiele dziesięcioleci pozostawiła ślad w postaci pustych placów po dawnej zabudowie. Dopiero w XXI wieku udało się je wypełnić rewelacyjnym skrzydłem Biblioteki Raczyńskich i kontrowersyjnymi realizacjami Galerii MM i nowego budynku Muzeum Narodowego. Wewnętrzną promenadę obsadzono dębami piramidalnymi i wzbogacono nowoczesnymi instalacjami flankującymi założenie od północy i południa.
Magdalena Grzelak-Grosz, Danuta Bartkowiak
