Powojenny boom demograficzny w latach 50. XX wieku spowodował w całej Polsce głód mieszkań, który w Poznaniu zaspokoić miało powstanie dwóch gigantycznych osiedli mieszkaniowych – na Winogradach i Ratajach. W 1962 roku władze miejskie uchwaliły Plan ogólny zagospodarowania przestrzennego Poznania do roku 1980, w którym szczegółowo rozplanowano budowę obu blokowisk. 9 maja 1968 roku na Winogradach wmurowano akt erekcyjny pod budowę bloku nr 2 na os. Wielkiego Października (dzisiaj os. Pod Lipami), jednak od początku budowniczowie napotykali na liczne przeszkody. W czasie przygotowywania podłoża do wylewki w pierwszym etapie budowy os. Kosmonautów (1973-76) natknięto się na ludzkie szczątki. Okazało się, że bloki zaczęto stawiać na terenie dawnego cmentarza ewangelickiego, którego nie zaznaczono na planie budowy. W wykopie pod blok nr 5 na os. Kosmonautów natknięto się z kolei na niezidentyfikowany kabel. Próżno było go szukać na planach, okazało się bowiem, że była to „czerwona linia” łącząca Moskwę z Berlinem. Lęk przed długim ramieniem rosyjskiego Wielkiego Brata był o wiele większy niż strach przed zmarłymi, dlatego prace przerwano. Ostatecznie kabel umieszczono w blaszanej rurze i zalano betonem.
Do końca 1. połowy lat 80. XX wieku wybudowano kolejno osiedla: Wielkiego Października (Pod Lipami), Przyjaźni, Kosmonautów, Kraju Rad (Wichrowe Wzgórza) i Zwycięstwa. Imponujące tempo ich powstawania nie byłoby zapewne możliwe, gdyby nie stypizowana technologia wielkopłytowa i zmiany „na górze”. Tragiczne wydarzenia grudnia 1970 roku doprowadziły do odsunięcia od władzy ekipy Władysława Gomułki, którego zastąpił Edward Gierek. Lata 70. XX wieku, czyli słynna dekada gierkowska, abstrahując od wszelkich błędów, były okresem przyspieszonej modernizacji, której jednym z przejawów był rozwój budownictwa wielkopłytowego. Chcąc wykorzystać tę koniunkturę, władze Poznania podjęły decyzję o budowie kolejnego dużego osiedla na północy miasta – Piątkowa.
Piątkowo było wsią, o której wspominają już dokumenty z połowy XIII wieku. Na przełomie XIX i XX stulecia, w związku z dynamicznym rozwojem i rozbudową Poznania, wieś miała stać się modelową osadą niemiecką. Wzmożono więc kolonizację niemieckich posiadaczy ziemskich, których gospodarstwa po powstaniu wielkopolskim przeszły w zdecydowanej większości w polskie ręce. Po II wojnie światowej gmina Piątkowo stanowiła zaplecze żywnościowe Poznania. Na początku lat 70. XX wieku stało się jasne, że osiedla ratajskie i winogradzkie nie wystarczą dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych poznaniaków. W 1973 roku Piątkowo zostało włączone do Poznania, a trzy lata później na wschód od ul. Obornickiej rozpoczęto budowę kolejnych osiedli z wielkiej płyty. Pierwsze powstało os. Bolesława Chrobrego, a budowie następnych sześciu osiedli sprzyjały plany poprowadzenia na północ Poznańskiego Szybkiego Tramwaju oraz wytyczenia nowych ulic, dzisiaj Księcia Mieszka I i Tadeusza Szeligowskiego, łączących północne obrzeża miasta z centrum. W krótkim czasie wybudowano kolejno osiedla: Jana III Sobieskiego, Bolesława Śmiałego, Stefana Batorego, Marysieńki, Zygmunta Starego i Władysława Jagiełły.
Dzisiaj Winogrady i Piątkowo zamieszkuje prawie 90 tys. osób. Dorastają tu kolejne pokolenia poznaniaków, spośród których wielu utrwalało poszczególne etapy przekształcenia winogradzkich i piątkowskich pól, ogrodów, sadów i łąk w blokowiska. I tak powstała ta kolekcja uzupełniona zdjęciami dwóch poznańskich fotoreporterów – Stanisława Wiktora i Andrzeja Szozdy.
Paweł Michalak
Fotografie ze zb. Małgorzaty Derwich pochodzą z archiwum rodzinnego stworzonego i prowadzonego początkowo przez Stefanię Cholewczyńską-Derwich, której poświęciliśmy jedną z naszych kolekcji -> https://cyryl.poznan.pl/kolekcja/bohema-lat-50-xx-wieku-archiwum-stefanii-danieli-cholewczynskiej-derwich/
