Ostrów Tumski, największa wyspa w dolinie Warty leżąca w widłach Warty i Cybiny, zasiedlona w końcu IX wieku, jest najstarszą częścią współczesnego Poznania. Tu wznosił się spory piastowski gród otoczony potężnymi, drewniano-ziemnymi wałami. Miały około 25 m szerokości i przebiegały wzdłuż obecnej ul. Posadzego. U podstawy wału układano skrzynie z dębu czarnego wypełnione piaskiem lub stosami drewna, wyższe konstrukcje budowano z drewna przesypanego ziemią, a całość osłonięto potężną ławą kamienną. Ta imponująca budowla inżynieryjna pochłonęła wszystkie nadające się do wyrębu dęby w promieniu 20 km od grodu. Na początku XVI wieku na koronie solidnego wtedy jeszcze, wczesnośredniowiecznego wału posadowiono mur obronny. Miał chronić ówczesną rezydencję biskupią, którą od połowy XII wieku był Ostrów Tumski. W XIII wieku Ostrów stał się własnością biskupią (do 1797 roku), w 1800 roku został włączony w granice Poznania
Pod koniec XX wieku archeolodzy odsłonili na wyspie pozostałości wczesnośredniowiecznego palatium, kamiennej siedziby władcy z połowy X wieku i połączonej z nim kaplicy. Zespół pałacowo-sakralny powstał prawdopodobnie jeszcze przed ślubem Mieszka I z Dąbrówką w 965 roku.
Centralnym i symbolicznym zarazem miejscem na wyspie jest bazylika archikatedralna św. św. Piotra i Pawła z piętnastowiecznym portalem głównym i gotyckim oknem z okazałym maswerkiem. Poznańska katedra jest jednym z najstarszych kościołów w Polsce wzniesionym w ostatniej ćwierci X wieku lub, jak sądzą niektórzy badacze, na początku XI wieku, później wielokrotnie rujnowanym i odbudowywanym, po zniszczeniach w 1945 roku zregotyzowanym. Po zachodniej stronie katedry stoi konsekrowany w 1448 roku kościół Najświętszej Marii Panny, sąsiaduje z nim psałteria z początku XVI wieku z efektownymi, schodkowymi szczytami. Budynek psałterii najpierw służył kolegium dwunastu psałterzystów, którzy przez całą dobę na zmianę śpiewali w katedrze psalmy, a potem mieszkała w nim służba katedralna. Zabudowę Ostrowa Tumskiego uzupełniają liczne kanonie, niektóre o bardzo starym rodowodzie.
Fotografie Ostrowa Tumskiego, od najstarszych znanych widoków uwiecznionych na gwaszach Karola Albertiego do najnowszych zdjęć lotniczych wyspy wykonanych już w XXI wieku, znajdują się w tej kolekcji.
Danuta Bartkowiak
