W 1815 roku na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Poznań, stolica wchodzącego w skład Prus Wielkiego Księstwa Poznańskiego, znalazł się zaledwie 60 km od granicy z carską Rosją, stając się miastem o kluczowym znaczeniu strategicznym. Tędy przebiegała najkrótsza i najdogodniejsza z punktu widzenia wojskowego linia operacyjna Berlin–Warszawa, tędy też wiodły drogi łączące Prusy Wschodnie z resztą królestwa i bardzo ważne gospodarczo połączenie Prus Zachodnich ze Śląskiem. Nieprzypadkowo Karl von Grolman, szef Sztabu Generalnego pruskiej armii, stwierdził w memoriale z 22 maja 1817 roku, że „Poznań musi być twierdzą”. Skoro musiał być twierdzą, to musiał też mieć koszary i szereg innych budynków wojskowych niezbędnych do administrowania i usprawnienia logistyki tworzącego się garnizonu. Tym bardziej że w mieście ulokowano siedzibę dowództwa pruskiego V Korpusu Armijnego.
Pod koniec lat 40. XIX wśród 40 tys. mieszkańców Poznania 4400 osób było powiązanych z wojskiem. W 1867 roku wojskowych i członków ich rodzin było już prawie 7000, a w 1913 roku, tuż przed wybuchem I wojny światowej, garnizon liczył ponad 10 tys. ludzi. Konieczna była więc szybka budowa bazy mieszkaniowej dla żołnierzy. O dramatycznych brakach w tej kwestii świadczy fakt, że aż do 1882 roku duża liczba oficerów kwaterowała w domach prywatnych. Intensywna rozbudowa infrastruktury wojskowej nastąpiła w latach 80. XIX wieku. W tym czasie rozpoczęła się budowa potężnego kompleksu koszarowego przy dzisiejszej ul. Szylinga, na przełomie XIX i XX wieku powstały koszary przy ul. Grunwaldzkiej, a na początku XX wieku koszary na Sołaczu i przy dzisiejszej ul. Rolnej. W 1889 roku oddano do użytku neorenesansowy Gmach Dowództwa V Korpusu Armijnego na pl. Działowym (dzisiaj skrzyżowanie ulic Solnej i Działowej), w 1911 roku rozpoczęto budowę lotniska na Ławicy, a dwa lata później na północ od fortu Winiary na polach Winogradów oddano do użytku halę zeppelinów. Większość tych budynków imponowała rozmachem, uchodząc za znakomite przykłady nowoczesnego budownictwa wojskowego. Znaczna ich część, mimo wielkich zniszczeń miasta w lutym 1945 roku, istnieje i jest użytkowana do dziś. O ważnym znaczeniu tych budynków dla pruskich władz, także symbolicznym, świadczy fakt, że stały się jednym z najczęściej wykorzystywanych motywów na pocztówkach z okresu zaborów, jednym z głównych nośników propagandy przełomu XIX i XX wieku. Prezentowany zbiór doskonale pokazuje rozmach, z jakim władze niemieckie budowały jedną z najnowocześniejszych i największych twierdz ówczesnej Europy, która miała podkreślać pruską dominację nad Poznaniem. Na szczęście skutki tych działań okazały się mniej trwałe od powstałych wówczas budynków.
Paweł Michalak
