Badania archeologiczne i architektoniczne w zniszczonej w czasie II wojny światowej katedrze prowadzono w latach 1946 i 1951-56 pod kierownictwem Krystyny Józefowiczówny. Ich wynikiem było odkrycie reliktów pierwszych dwóch katedr - przedromańskiej i romańskiej, oraz licznych reliktów późniejszych przebudów świątyni. Pozostałości najstarszej katedry zachowały się jedynie w postaci fundamentów korpusu nawowego i masywu zachodniego. Badania wykazały, że po jakimś czasie katedra została odbudowana na starych fundamentach, w tym czasie rozbudowano też w kierunku wschodnim westwerk. Świadczy o tym odsłonięty kawałek muru przesunięty o metr od muru starszego. Ten młodszy mur ma co prawda fundament wykonany z płytek okrzeskowych charakterystycznych dla okresu przedromańskiego, ale ściana na nim postawiona została zbudowana już z ciosów granitowych, co wskazuje na okres romański.
W 1038 roku w czasie najazdu Brzetysława katedra została doszczętnie zniszczona. Pierwsze źródła pisane po tej katastrofie opisują dopiero budowę nowego, już gotyckiego chóru przez biskupa Boguchwała w połowie XIII wieku, jednak wykopaliska ukazały nigdzie nie odnotowaną wielką, wcześniejszą przebudowę, a właściwie budowę całkiem nowej katedry jeszcze w stylu romańskim. W końcu XIV i na początku XV wieku trzynastowieczny chór został zastąpiony nowym, obejściowym, który następnie uległ barokowej przebudowie i w takim stanie dotrwał do 1945 roku, a krótko potem wraz z cała katedrą został zregotyzowany.
Zdjęcia z prowadzonych w katedrze badań archeologicznych to, prócz kilku fotografii wykopu w nawie, przede wszystkim… dziury w posadzce wiekowej budowli i kilkadziesiąt kamiennych fragmentów detali rzeźbiarskich pozyskanych w czasie wykopalisk i porządkowania katedry po zniszczeniach wojennych. Kolekcja dla koneserów i wszystkich tych, którzy chcą dotknąć historii prawdziwej.
Danuta Bartkowiak
