W zbiorach miejskiego konserwatora zabytków w Poznaniu zachował się cenny zbiór projektów dawnej kamienicy dochodowej Teatru Polskiego. Są to oryginalne rysunki wykonane przez architektów Jana Rakowicza, Wincentego Dylewskiego i Zygmunta Gorgolewskiego z lat 1891 i 1892. Były one podstawą budowy szczególnie znaczącego w historii Poznania budynku, który po II wojnie światowej zniknął z przestrzeni miasta.
Przełomowym momentem dla polskiego życia teatralnego Poznania było uchwalenie 21 czerwca 1869 roku nowej ordynacji procederowej dla Związku Północnoniemieckiego znoszącej obowiązek uzyskiwania zgody władz na przedstawienia w innym niż niemiecki języku. Wówczas Franciszek Rakowicz wezwał w „Gazecie Toruńskiej” z 28 lipca 1869 roku do wzniesienia budynku teatralnego w Poznaniu. 25 listopada tego roku utworzono w Bazarze Komisję Tymczasową, która 18 grudnia przekształciła się w Komitet Teatralny z Adolfem Bnińskim jako prezesem. Komitet na wiecu 13 grudnia 1870 roku podał do wiadomości, że właściciel ziemski Bolesław Potocki z Będlewa odstąpił na cele teatralne w formie darowizny dom z ogrodem przy ul. Królewskiej 5 (obecnie ul. Libelta). Uhonorowano ten gest 22 kwietnia 1871 roku, dokonując urzędowego aktu zawiązania Spółki Akcyjnej Teatr Polski w Ogrodzie Potockiego. Jej prezesem został Adolf Bniński.
Nieruchomość odstąpiona przez Potockiego nie była odpowiednia dla celów związanych z teatrem, dlatego spółka 22 czerwca 1871 roku kupiła od radcy miejskiego i budowniczego Hebanowskiego działkę przy ul. Berlińskiej nr 31 (później nr 17, obecnie ul. 27 Grudnia). W tym czasie znajdował się na niej jednopiętrowy, murowany budynek frontowy, który miał zabezpieczać teatr finansowo, zatem gmach teatralny należało postawić w głębi posesji. Projekt budynku teatru, wykonany w 1871 roku przez Stanisława Hebanowskiego, stanowił udaną próbę rozwiązania tego problemu. Dyrektor spółki Ignacy Grabowski pokazał je Gottfriedowi Semperowi, twórcy m.in. słynnych teatrów w Dreźnie i Wiedniu. Akt położenia kamienia węgielnego odbył się 8 kwietnia 1873 roku, a w marcu 1875 roku budowa była na ukończeniu, brakowało jedynie obić i krzeseł w lożach. 17 marca 1875 roku zawieszono lampy, w tym czasie w wiedeńskiej wytwórni Barrota przygotowywano maszynerię, 30 zmian dekoracji, oświetlenie gazowe i dwie kurtyny. 21 czerwca 1875 roku wieczorem dokonano w obecności wielu gości uroczystego otwarcia teatru. Na scenę wyszli członkowie Rady Nadzorczej i dyrekcja Teatralnej Spółki Akcyjnej na czele z prezesem Adolfem Bnińskim oraz budowniczy Stanisław Hebanowski. Prezes Bniński przekazał teatr do użytku publiczności. Dla ulżenia poważnie zadłużonej spółce w marcu 1890 roku utworzono spółkę budowlaną ,,Pomoc", która przejęła ciężary finansowe teatru. Na gruncie przy ul. Berlińskiej 17, graniczącym od zachodu z teatrem, odkupionym przez członków dyrekcji Teatru Napoleona Urbanowskiego i dr. Kusztela, „Pomoc” postanowiła postawić wspólny budynek dochodowy w celu subwencjonowania polskiej sceny. W 1892 roku arch. Zygmunt Gorgolewski zaprojektował dwie duże, trzypiętrowe kamienice zestawione z sobą na zasadzie jednolitego kompleksu zabudowy. Fasady kamienic wykorzystywały powtarzające się moduły i detale architektoniczne, różniły się jedynie rozwiązaniem akcentujących je środkowych osi. Zdecydowanie bardziej monumentalny efekt dawała fasada głównego budynku na osi teatru z przejazdami na dziedziniec teatralny. W pierwotnym projekcie Gorgolewskiego w tympanonie znajdują się dwie postacie kobiece, natomiast w opisie kamienicy Zbigniewa Zakrzewskiego jest młoda Wielkopolanka – dzieło Władysława Marcinkowskiego. Na szczycie fasady widniał napis „Hotel Victoria" w miejscu projektowanego hasła „Naród Sobie", które na żądanie władz pruskich umieszczono na elewacji od strony dziedzińca. Kamienicę przeznaczono na hotel, którego właścicielem był Bogumił Bieczyński, dyrektor administracyjny Teatru Polskiego.
Niepowetowaną stratą jest zniszczenie kamienicy w okresie powojennym, co spowodowało zniknięcie dziedzińca teatralnego, który spełniał funkcje zewnętrznego foyer teatru. Rozebranie kamienicy, zapoczątkowane uszkodzeniami w czasie działań wojennych, stanowiło pierwszy etap degradacji północnej pierzei ul. 27 Grudnia. Proces ten miał swój finał w latach 70. XX wieku, kiedy programowo wyburzono jej całą zabudowę.
Jerzy Borwiński
