Fort Winiary, zwany Cytadelą, był głównym fortem w strukturze poligonalnych umocnień Twierdzy Poznań, wydzielonym od pozostałych dzieł fortyfikacyjnych zespołem umocnień zdolnym do samodzielnej obrony okrężnej. Jego budowę rozpoczęto w 1828 roku, a zakończono w 1842 roku. Był największym fortem nie tylko w Prusach, ale w całej dziewiętnastowiecznej Europie. Jego cechą charakterystyczną był rdzeń (niem. Kernwerk, umocnienie rdzenne) będący tzw. śródszańcem, czyli „fortem w forcie”. Dzięki takiej piętrowej organizacji obrony załoga fortu nawet po sforsowaniu przez wroga głównych umocnień zdolna była do dalszego stawiania oporu. Ze strategicznego punktu widzenia głównym zadaniem fortu Winiary w czasie oblężenia Poznania było utrzymanie ważnego taktycznie Wzgórza Winiarskiego. Zdobycie fortu było konieczne do przejęcia całkowitej kontroli nad miastem. Założenia te potwierdziły się w czasie II wojny światowej, kiedy dopiero upadek Cytadeli, ostatniego niemieckiego punktu oporu, zakończył trwające miesiąc walki o Poznań.
Prezentowaną kolekcję można podzielić na trzy części. Pierwsza pokazuje fort, towarzyszące mu dzieła (Mała i Wielka Śluza) i sąsiadujące z nim fortyfikacje (fort św. Wojciecha) w XIX i 1. połowie XX wieku. Druga składa się z fotografii fortu zniszczonego w czasie walk o Poznań w lutym 1945 roku, a trzecią stanowią projekty konkursowe i zdjęcia realizacyjnej wersji pomnika Bohaterów na Cytadeli.
Paweł Michalak
