Fira Mełamedzon-Salańska urodziła się w 1915 roku w Charkowie. Jej ojciec był rosyjskim Żydem, matka – polską Żydówką. W 1927 roku rodzina Mełamedzonów przeprowadziła się do Poznania, gdzie ojciec Firy Abram otworzył przy Starym Rynku sklep z konfekcją męską. Krótko przed wybuchem II wojny światowej dwudziestoczteroletnia Fira z rodzicami wyjechała do Palestyny. Do Poznania i do Polski nigdy nie wróciła, 75 lat mieszkała w Jerozolimie, zmarła 7 maja 2014 roku, miała 99 lat. Do ostatnich dni życia zachowała świetną pamięć, znakomicie mówiła po polsku i nie wyglądała na swoje prawie sto lat.
Kiedy Fira na zawsze opuszczała Poznań, zabrała z sobą sześć albumów fotograficznych, a w nich około 1300 zdjęć. Większość została wykonana w Poznaniu. Widać na nich fragmenty międzywojennego miasta, ulice, budynki, parki i skwery. A na ich tle dziesiątki ówczesnych poznaniaków – Żydów, ale i nie Żydów, najczęściej przyjaciół, kolegów i znajomych Firy. Galerię utrwalonych na pożółkłych kartonikach postaci śmiało można uznać za całkiem reprezentatywną grupę poznańskiej społeczności żydowskiej w międzywojniu, zwłaszcza zważywszy, że w mieście mieszkało wówczas jedynie około 3 tys. Żydów (nieco ponad 1 procent mieszkańców Poznania). Absolutnie bezcenna, znakomita, unikalna fotograficzna opowieść.
Albumy Firy stały się podstawą świetnego projektu zrealizowanego przez zespół czterech osób: Andrzeja Niziołka, Ksenię Kosakowską (autorów), Tomasza Adamskiego i Tomasza Niziołka. Zebrali wspomnienia Firy Mełamedzon, zreprodukowali fotografie z jej albumów, wydali książkę album i utworzyli stronę internetową. Na kartach książki i w przestrzeni wirtualnej opublikowali ponad 700 zdjęć z kolekcji Firy, na portalu umieścili dodatkowo materiał audiowizualny – Firę Mełamedzon-Salańską snującą swą opowieść. Od tego momentu jej prywatna historia stała się własnością i udziałem wszystkich tych, którym bliskie są losy poznaniaków, Polaków, Żydów czy Niemców. Wojna prawie bez wyjątku zmiotła ich z powierzchni ziemi, ale nie z kart historii i ludzkiej pamięci.
Album Andrzeja Niziołka i Kseni Kosakowskiej otrzymał w 2015 roku Nagrodę im. Józefa Łukaszewicza „Posnaniana” dla najlepszej książki o Poznaniu wydanej w 2014 roku. Albumy fotograficzne Firy Mełamedzon-Salańskiej zgodnie z jej wolą wróciły po jej śmierci do Poznania. Są przechowywane w Zbiorach Specjalnych Biblioteki Raczyńskich. Ich kopie sporządzone przez Bibliotekę można oglądać w Czytelni Zbiorów Specjalnych.
W 2014 roku opublikowaliśmy w CYRYLU 30 zdjęć Firy udostępnionych przez twórców projektu. W grudniu 2016 roku Andrzej Niziołek udostępnił CYRYLOWI kolejne 34 fotografie z archiwalnych albumów. Każdy, kogo zaciekawią, może wejść na portal www.fira1915.pl, obejrzeć kilkaset następnych, posłuchać Firy, a nawet odnaleźć swoich dziadków czy pradziadków, polskich znajomych albo przyjaciół Firy, jak ona żyjących w międzywojennym Poznaniu. A jeżeli kogoś wciągnie ta historia do tego stopnia, że publikowane na portalu zdjęcia nie wystarczą, aby zaspokoić ciekawość może sięgnąć do książki Fira. Poznańscy Żydzi. Opowieść o życiu (Poznań 2014). Jej autorzy zamieścili w niej 270 zdjęć z kolekcji Firy, których nie ma na portalu.
Danuta Bartkowiak, Andrzej Niziołek
