Oratorium Znalezienie św. Krzyża (Kreuzauffinndung. In hoc signovinces) to mistyczne dzieło zainspirowane starą legendą o św. Helenie. Feliks Nowowiejski skomponował je w pierwszych latach pobytu w Berlinie, w czasie studiów u wybitnego pedagoga Maxa Brucha. Prapremiera pierwszej wersji oratorium odbyła się 11 kwietnia 1906 roku we Lwowie, a premiera dzieła w ostatecznej postaci – 7 marca 1914 roku w Krefeld nad Renem. W 1918 roku kompozytor do programu koncertu włączył wstęp, oratorium Jerusalem. Dzieło zostało wystawione w wielu miastach Niemiec i Holandii, m.in. w Lipsku, Kolonii, Düsseldorfie, Duisburgu, Amsterdamie i Rotterdamie. Utwór zyskał spore uznanie, choć nie stał się tak popularny jak Quo vadis. Oratorium ukazało się drukiem w 1913 roku w wydawnictwie Verlag von F. E. C. Leuckart w Lipsku. Poznańska premiera dzieła miała miejsce 17 kwietnia 1930 roku pod batutą samego Feliksa Nowowiejskiego. Po koncercie w „Kurierze Poznańskim” Stanisław Wiechowicz napisał: „Znalezienie winno być rozpowszechnione po całym kraju, tym bardziej że za granicą znają je lepiej niż my. Powinno wejść do żelaznego repertuaru wszystkich większych chórów polskich. Również Quo vadis tego autora. Są to przecie nasze reprezentacyjne dzieła oratoryjne”. Dopiero 72 lata później, 24 marca 2002 roku, dzieło zabrzmiało ponownie w Poznaniu, a także w Olsztynie i Częstochowie. Obecnie najczęściej wykonywane jest podczas uroczystości upamiętniających ważne dla Polaków rocznice.
Iwona Fokt
