Ostatnim chazanem, czyli kantorem poznańskiej gminy żydowskiej, był w latach 1921-39 Dawid Sonnabend – jednocześnie szochet, rzezak dokonujący rytualnego uboju zwierząt na potrzeby członków gminy. W Poznaniu do obowiązków kantora należało m.in. prowadzenie liturgii szabatowych i świątecznych nabożeństw w Synagodze Nowej oraz śpiew podczas ślubów i pogrzebów. Jak wspominają poznańscy Żydzi, Dawid Sonnabend miał piękny głos.
Sonnabend urodził się w 1883 roku w rodzinie rabinów i szochetów żyjących na Kujawach. Jego pierwsza żona Jochewed Dobrzyńska zmarła młodo w 1917 roku, miał z nią dwoje dzieci. Z drugą żoną Friedą doczekał się kolejnych pięcioro. Rodzina Sonnabendów była zasymilowana z kulturą niemiecką, w domu rozmawiało się w tym języku, starsze dzieci chodziły do niemieckich szkół, dopiero młodsze zaczęły uczęszczać do szkoły polskiej. Siedmioro dzieci kantora nazywano w domu zdrobnieniami: Izi, Nani, Adi, Rafi, Żejmi i Rosi. Ostatnim dzieckiem Dawida był urodzony w 1929 roku, dwadzieścia lat młodszy od najstarszego potomka kantora syn Naftali. Wszystkie dzieci otrzymały tradycyjne, religijne wychowanie, ale rodzice byli tolerancyjni wobec ich wyborów i np. Izi był współzałożycielem i liderem syjonistycznego, lewicowego harcerstwa Ha-Szomer ha-Cair w Poznaniu, do którego należało także jego rodzeństwo.
W grudniu 1939 roku chazan Sonnabend z żoną Friedą i czwórką dzieci zostali wywiezieni z miasta wraz z transportem wszystkich poznańskich Żydów do Ostrowa Lubelskiego. Stamtąd wyjechali do Warszawy, gdzie późną jesienią 1940 roku trafili do warszawskiego getta, a latem 1942 roku z trojgiem najmłodszych dzieci do Treblinki. Wojnę przeżyło czworo dzieci Sonnabendów: Nechama i Abraham Adolf, którzy wyjechali do Palestyny, oraz Izaak i Rafael, którzy po dramatycznych przeżyciach uratowali się z Holokaustu. Po wojnie Rafi dołączył do rodzeństwa w Izraelu, a Izi wyemigrował do Australii.
Ale to nie cała historia, ponieważ Dawid Sonnabend miał jeszcze siedmioro rodzeństwa, sześciu braci i siostrę. Samuel, używający scenicznego pseudonimu Santo Sonini, był operowym tenorem, Bernard i Mojżesz – przedsiębiorcami, Israel – malarzem, Heinrich – socjologiem i pierwszym burmistrzem Aszkelonu w Izraelu, a Julius – komunistą, który wyjechał do Związku Radzieckiego i tam przepadł. Przed wybuchem II wojny światowej czterem braciom Dawida udało się uciec z Europy do Rodezji w Afryce, skąd później ich dzieci rozjechały się w różne strony świata. Ich wnuki oraz wnuki Dawida do dziś utrzymują z sobą żywy kontakt, tworząc rozgałęzioną, wciąż poczuwającą się do wspólnoty rodzinę.
Prezentowany materiał zgromadziła poznańska Fundacja Tu żyli Żydzi powołana przez Andrzeja Niziołka i Hanę Lasman. Efektem realizowanego od 2021 roku projektu będzie książka o rodzinie Sonnabendów. Kopie listów, fotografii i dokumentów związanych z Sonnabendami zostaną przekazane do Archiwum Żydów Poznania i Wielkopolski w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu, które Fundacja powołała w 2022 roku wspólnie z Uniwersytetem im. A. Mickiewicza w Poznaniu. W latach 2021-2023 projekt „Rodzina Sonnabendów” Fundacja realizowała z grantów miasta Poznania i Samorządu Województwa Wielkopolskiego. Więcej informacji na temat projektu https://chaim-zycie.pl/kultura-i-historia/projekt-sonnabendowie
Andrzej Niziołek, Danuta Bartkowiak
