W Poznaniu Cyryl Ratajski jest legendą. Nie żyją już ludzie, którzy pamiętają jego rządy w mieście, ale pozostały wspomnienia, dokumenty i inwestycje, które nadal świadczą o jego niesamowitej energii, pracowitości, sprawczości, charyzmie, a przed wszystkim wizjonerstwie. Kiedy w 1922 roku obejmował urząd prezydenta Poznania, miasto nie zaliczało się do aglomeracji o szczególnym statusie nie tylko w Europie, ale nawet na ziemiach polskich. Zaledwie kilka lat wcześniej było bardziej pruskim garnizonem niż miejscem do życia. Już na początku prezydentury Ratajskiego pruskie dziedzictwo ponad stuletnich zaborów w bardzo szybkim tempie zaczęło znikać. Ratajski zmienił garnizon w miasto o europejskim potencjale. Sprawnie uporał się z pozostałościami pruskich fortyfikacji, uwalniając dla Poznania wartościowe tereny pod zabudowę. W 1925 roku dzięki jego staraniom udało się inkorporować do miasta kilka okolicznych gmin, m.in. Główną, Rataje i Dębiec, co uczyniło Poznań pod względem wielkości czwartym miastem w Polsce. Walczył i zwyciężał w bitwie z urzędnikami i radnymi miejskimi o pieniądze na inwestycje, które miały modernizować zaniedbane miasto i podnieść komfort życia jego mieszkańców. Za jego prezydentury pociągnięto wodociągi do przyłączonych gmin, zbudowano most Chrobrego, ważną przeprawę przez Wartę po zniszczeniu mostu Tumskiego w czasie powodzi w 1924 roku, oddano do użytku nowoczesną spalarnię śmieci na Wilczaku i elektrownię na Ostrowie Tumskim, zbudowano Stadion Miejski, Dworzec Zachodni i rozbudowano skromną dotąd Palmiarnię. Ratajski z uporem walczył o budowę domów dla biedoty i zatrudniał bezrobotnych do robót publicznych, jednak gwałtowny wzrost liczby ludności Poznania w latach 20. XX wieku spowodował, że tych problemów nie udało mu się rozwiązać, co było powodem oskarżeń jego adwersarzy o nieudolność w zarządzaniu miastem. Inwestował w kulturę, wiedział, że kultura nie jest potrzebą ostatniego rzędu, ale ważnym czynnikiem integrującym społeczność miejską i generującym jej tożsamość. Powołał Towarzystwo Miłośników Miasta Poznania i „Kronikę Miasta Poznania”, dla której stworzył program. Był współtwórcą Powszechnej Wystawy Krajowej, Pewuki, która miała pokazać dorobek 10 lat niepodległego państwa nie jako bytu tymczasowego, którego trwanie jest tylko incydentem w historii, jak chcieli Prusacy, ale jako silnego organizmu, który znakomicie potrafił się odrodzić. Wystawę zwiedziło prawie 4,5 mln gości. Nigdy wcześniej, ani nigdy później żadnego polskiego miasta nie odwiedziło tylu gości w tak krótkim czasie zaledwie czterech miesięcy. Na potrzeby wystawy zbudowano targi praktycznie od nowa, na prawie stu hektarach pojawiło się wówczas miasto w mieście, które trwa do dzisiaj mimo licznych prób przeniesienia na obrzeża Poznania.
Cyryl Ratajski nie był poznaniakiem. Urodził się 3 marca 1875 roku w Zalesiu Wielkim koło Gostynia, po śmierci ojca w 1880 roku przeniósł się z matką do Poznania, ukończył tutejsze Gimnazjum św. Marii Magdaleny, studiował prawo w Berlinie. W 1908 roku poślubił Stanisławę, córkę właściciela fabryki chemicznej Romana Maya i wkrótce przejął schedę po teściu, znacznie pomnażając jej potencjał. Funkcję prezydenta Poznania pełnił do 1934 roku z krótką przerwą urlopową, kiedy w listopadzie 1924 roku na kilka miesięcy objął tekę ministra spraw wewnętrznych w rządzie Władysława Grabskiego. W 1934 roku wygrał wybory na kolejną kadencję, ale jego kandydatury nie zatwierdził minister spraw wewnętrznych. Ratajski częściej teraz bywał w swojej willi w Puszczykowie, co nie znaczy, że się w niej zamknął. Nadal był czynny w różnych stowarzyszeniach i organizacjach, jeździł do Poznania i spotykał się z ludźmi. Po wybuchu drugiej wojny światowej wrócił na urząd prezydenta Poznania na prośbę wystraszonych mieszkańców miasta osamotnionych po ucieczce komisarycznego prezydenta Erwina Więckowskiego i jego urzędników. Prezydentem był zaledwie kilka dni, zanim 12 września został zmuszony przekazać władzę okupantowi, ale nawet wtedy wykazał się niezłomnością, hartem ducha i wielkim bohaterstwem, kiedy oddał ją na swoich warunkach – nie zgodził się na publiczne przekazanie symbolicznych kluczy do miasta. Wkrótce przez obóz na Głównej trafił do Generalnej Guberni. W 1940 roku został delegatem Rządu RP na kraj, miał tworzyć struktury cywilnej administracji kraju i podwaliny pod państwo podziemne. Po dwóch latach podał się do dymisji, był już wtedy poważnie chory. Zmarł dwa miesiące później, 19 października 1942 roku. Pochowano go pod zmienionym nazwiskiem na Powązkach, a w 1962 roku przeniesiono jego doczesne szczątki na Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu. Całym swoim życiem służył Poznaniowi, bo go autentycznie kochał. Nazwa wirtualnego muzeum historii Poznania CYRYL nie jest przypadkowa.
Danuta Książkiewicz-Bartkowiak
