Oblężenie niemieckiej załogi Fortu Winiary przez Armię Czerwoną wspieraną przez polskie jednostki było kluczowym etapem bitwy o Poznań trwającej od 24 stycznia do 23 lutego 1945 roku. W czasie zaledwie miesiąca zniszczeniu uległo około 55 proc. zabudowy miasta, jednak sama cytadela nie ucierpiała tak bardzo, jak mogłoby się wydawać. Inaczej było z cmentarzami znajdującymi się na jej stokach, których duże fragmenty zostały zrównane z ziemią. Najbardziej ucierpiał stary cmentarz garnizonowy, gdzie nagrobki pełniły rolę stanowisk strzeleckich.
Ze względu na skalę zniszczeń oraz niemieckie dziedzictwo cmentarza garnizonowego zdecydowano się go nie odbudowywać. Teren odgruzowano i przekształcono w miejsce pochówku polskich i rosyjskich żołnierzy poległych w czasie walk o Poznań. W kwietniu 1945 roku zaczęto tu przenosić ciała z prowizorycznych mogił rozproszonych w różnych częściach miasta, m.in. z dzisiejszego pl. Mickiewicza. Nekropolię nazwano Cmentarzem Bohaterów. W 1970 roku podzielono go na dwie części: Cmentarz Bohaterów Radzieckich (dzisiaj coraz częściej określany jako Cmentarz Żołnierzy Radzieckich) oraz Cmentarz Bohaterów Polskich. W tym ostatnim wydzielono trzy kwatery: ofiar hitlerowskiego i stalinowskiego terroru, Cytadelowców (czyli Polaków biorących udział w oblężeniu cytadeli) oraz ofiar Poznańskiego Czerwca 1956 roku.
Dzisiaj tereny obu cmentarzy tworzą skomplikowaną przestrzeń, w której pamięć o zmarłych splata się z polityką. Nie ma jednak wątpliwości, że dawny Cmentarz Bohaterów jest doskonałym przykładem złożonej historii Poznania.
Paweł Michalak
