Wewnętrzna zabudowa Starego Rynku w Poznaniu od czasu lokacji pełniła funkcje administracyjne i handlowe. Obok reprezentacyjnych budynków ratusza, wagi oraz późniejszych odwachu i arsenału znajdowały się kramy, budki, stragany i jatki służące jako miejsce handlu szewcom, piekarzom, rzeźnikom, krawcom czy sukiennikom. Z czasem drewniane kramy ustępowały miejsca solidnym budynkom murowanym, które rosły wzwyż, lecz nigdy nie zyskały reprezentacyjnego wyglądu. Wiek XIX zatarł handlowy charakter wnętrza rynku – stanęły tam wtedy wysokie kamienice czynszowe, które na domiar złego przesłoniły ratusz.
Stary Rynek, podobnie jak całe Stare Miasto, poważnie ucierpiał w czasie walk o Poznań w lutym 1945 roku. Prócz nieznacznie uszkodzonego Odwachu i dwóch kondygnacji ratusza nie ocalało prawie nic z jego wewnętrznej zabudowy. W tej sytuacji wyjątkowo trudne zadanie stanęło przed zespołem, który odpowiadał za odbudowę rynku. Wobec braku źródeł ikonograficznych, na których, według ogólnych wytycznych, miała się opierać rekonstrukcja historycznej zabudowy Starego Rynku, rozgorzała dyskusja, jaki charakter nadać budynkom wewnątrz rynku oraz jakie funkcje miałyby one pełnić.
Doskonałym zapisem tej dyskusji jest publikowany w tej kolekcji materiał dotyczący budowy Arsenału (dzisiaj siedziba Galerii Miejskiej Arsenał). W zbiorze znajduje się dokumentacja dwóch projektów budynku. Pierwszy opracowany w 1956 roku przez zespół architektów pod nadzorem Jana Cieślińskiego i Zbigniewa Zielińskiego zakładał stonowane, historyzujące rozwiązanie z wysokim, dwuspadowym dachem oraz podcieniami wzdłuż ul. Wiankowej (dzisiaj J.B. Quadro). W budynku znajdować się miał piętrowy sklep spożywczy o charakterze delikatesowym. Projekt nie zyskał uznania decydentów i nie został skierowany do realizacji. W 1957 roku komisja konserwatorska zaakceptowała drugi projekt, tym razem autorstwa Jana Cieślińskiego, Zbigniewa Lutomskiego i Reginy Pawulanki. Nowoczesny, modernistyczny pawilon z płaskim dachem oraz dużą ilością przeszkleń połączony został z tzw. starą częścią z trzema trójkątnymi szczytami, która wzniesiona została nad odkrytymi podczas badań archeologicznych gotyckimi piwnicami. Zmieniła się również funkcja budynku – miał to być sklep ze sprzętem radiowym i telewizyjnym oraz serwisem urządzeń na piętrze. Dopiero po wzniesieniu obiektu w 1962 roku zdecydowano o umieszczeniu w nim Biura Wystaw Artystycznych, które później przemianowano na Galerię Miejską Arsenał.
Co jakiś czas w poznańskim środowisku powraca dyskusja wokół Arsenału, która – budząc niekiedy skrajne emocje – toczy się niemal od momentu podjęcia decyzji o jego budowie. W polemice tej ścierają się zwolennicy nowoczesnej formy budynku z entuzjastami historyzującej szaty Arsenału. Ci ostatni domagają się wręcz jego zburzenia. Publikowana kolekcja dokumentów przechowywana w archiwum Wydziału Urbanistyki i Architektury Urzędu Miasta Poznania, a w szczególności mało znany projekt z 1956 roku, dla jednych i drugich może stanowić argumentem do dalszej dyskusji.
Michał Hirsch
