Prezentacja kolekcji unikatowych planów Poznania w CYRYLU to wydarzenie w dziejach miasta bez precedensu. Do tej pory nigdy i nigdzie plany Poznania nie były udostępniane w takiej liczbie w jednym miejscu. Zbiór, który na portalu publikowany będzie w kilkunastu odsłonach, jest własnością Archiwum Państwowego w Poznaniu i obejmuje dokumenty kartograficzne z lat 1823–2004. Łącznie w kolekcji archiwalnej znajduje się 230 planów, które gromadzone są w takim kształcie od 1945 roku. Zbiory zgromadzone wcześniej w 85% uległy zniszczeniu podczas działań wojennych w styczniu i lutym 1945 roku. Po wojnie pracownicy Archiwum próbowali odzyskać ocalałe mapy, szukając ich na terenie całej Wielkopolski. Część odnalezionych planów archiwiści kupowali, część otrzymywali w postaci darów. Stare plany Poznania są przekazywane do Archiwum Państwowego do dzisiaj, a nowe wydawnictwa instytucja kupuje.
Ten zbiór to zespół najnowszych przekazów kartograficznych Poznania. Szczególne miejsce zajmują w nim plany z 1946 roku, na których pokazano zniszczenia, jakich doznało miasto w czasie walk toczonych w styczniu i lutym 1945 roku. Na zgliszczach przedwojennego Poznania rozpoczyna się długi i żmudny proces odbudowy, a nowa władza nadaje nowe nazwy poznańskim ulicom niekoniecznie zgodne, a najczęściej nie mające nic wspólnego z ich historyczną etymologią: Święty Marcin zostaje przemianowany na Czerwonej Armii, ul. Bukowska – na Karola Świerczewskiego, a ul. Jana Henryka Dąbrowskiego – na Jarosława Dąbrowskiego. Na planach z końca lat 40. XX wieku zaznaczono miejsca czterech projektowanych cmentarzy komunalnych: dwóch nigdy nie zrealizowano (na Golęcinie i na Minikowie), dwa powstały i funkcjonują do dzisiaj (na Miłostowie, jego budowę rozpoczęli Niemcy w 1943 roku, i na Junikowie założony w 1948 roku). Nie ma już śladu po kilku starych cmentarzach zlikwidowanych przez okupanta lub zaraz po zakończeniu wojny. Ich miejsca zajęły w większości parki i skwery.
Dużą część kolekcji stanowią plany z lat 70. i 80. XX wieku, które pokazują rozwój urbanistyczny, a przede wszystkim terytorialny miasta: w 1973 roku przyłączono do Poznania Piątkowo i część Koziegłów, w 1987 roku – Morasko, Radojewo, Umultowo oraz część Chyb, Kiekrza, Skórzewa, Plewisk, Janikowa i Baranowa. Na planach drukowanych po 1989 roku pojawiają się nazwy ulic sprzed 1939 roku. To jedna z oznak końca epoki gospodarki socjalistycznej i dokonującej się transformacji ustrojowej.
Interesującym elementem prezentowanego zbioru jest Atlas Poznania z 1978 roku zawierający 29 planów, na których umieszczono informacje z różnych dziedzin życia miasta: szkolnictwa, służby zdrowia i przemysłu, a także schematy rozmieszczenia sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej.
Kolekcja powojennych planów Poznania jest doskonałą okazją do uważnego prześledzenia zmian, jakie dokonały się w mieście w ciągu półwiecza. To zaledwie niewielki fragment jego historii i to wcale nie najbardziej dynamiczny w sferze urbanistyki, architektury i rozwoju terytorialnego. W drugą połowę XX wieku miasto wchodziło okaleczone, ale już ukształtowane. Nowo włączone po wojnie tereny stanowiły zaledwie ułamek jego powierzchni i nie mogły się równać z wielkimi inkorporacjami, które nastąpiły w XIX i w 1. połowie XX wieku. Niemniej ostatnie półwiecze w rozwoju miasta działo się na oczach wielu obecnie żyjących poznaniaków, stąd zmiany, które pokazane są na planach, stały się ich udziałem. Wartość tej kolekcji jest zatem nie tylko dokumentalna, ale i sentymentalna.
Monika Proniewicz, Magdalena Grzelak-Grosz, Danuta Bartkowiak
