Prezentacja kolekcji unikatowych planów Poznania w CYRYLU to wydarzenie w dziejach miasta bez precedensu. Do tej pory nigdy i nigdzie plany Poznania nie były udostępniane w takiej liczbie w jednym miejscu. Zbiór, który na portalu publikowany będzie w kilkunastu odsłonach, jest własnością Archiwum Państwowego w Poznaniu i obejmuje dokumenty kartograficzne z lat 1823–2004. Łącznie w kolekcji archiwalnej znajduje się 230 planów, które gromadzone są w takim kształcie od 1945 roku. Zbiory zgromadzone wcześniej w 85% uległy zniszczeniu podczas działań wojennych w styczniu i lutym 1945 roku. Po wojnie pracownicy Archiwum próbowali odzyskać ocalałe mapy, szukając ich na terenie całej Wielkopolski. Część odnalezionych planów archiwiści kupowali, część otrzymywali w postaci darów. Stare plany Poznania są przekazywane do Archiwum Państwowego do dzisiaj, a nowe wydawnictwa instytucja kupuje.
Kolejna kolekcja planów prezentowana na CYRYLU ukazuje rozwój miasta w bardzo długim przedziale czasowym. Rozpoczyna ją rysunek przedstawiający Poznań przedlokacyjny, a kończą plany podziału na okręgi wyborcze do Rady Miejskiej z 1938 roku. Dzięki tak dużej rozpiętości chronologicznej można znakomicie zaobserwować rozwój przestrzenny miasta i zmiany, jakie zachodziły w jego tkance urbanistycznej, architektonicznej i społecznej.
Spora część planów pochodzi z okresu pruskiego panowania w mieście. Jedną z pierwszych inicjatyw władz zaborczych było zburzenie średniowiecznych murów miejskich i wyznaczenie nowego centrum Poznania wokół wytyczonego pl. Wilhelmowskiego (obecny pl. Wolności). W 1800 roku do miasta włączono Chwaliszewo, Ostrów Tumski, Ostrówek, Śródkę, Zagórze i Zawady. Dalszy rozwój Poznania został zahamowany po decyzji o przeistoczeniu miasta w twierdzę. W 1828 roku zatwierdzono jej projekt i rozpoczęto budowę fortyfikacji. Po 1870 roku powstał zewnętrzny pas umocnień twierdzy fortowej z dziewięcioma fortami głównymi i dziewięcioma pośrednimi. Jednocześnie powstawały nowe budowle wewnątrz umocnień: elektrownia, gazownia, rzeźnia, szkoły, szpitale i piękne dzielnice mieszkaniowe dla urzędników niemieckich. Na przedpolach fortów obowiązywały zakazy i ograniczenia budowlane. Brak wolnych terenów pod nową zabudowę powodował ucieczkę mieszkańców miasta do podpoznańskich wsi: Jeżyc, Łazarza i Wildy, gdzie budowano fabryki i nowe dzielnice dla robotników. Inkorporacja tych zurbanizowanych przedmieść nastąpiła w 1900 roku.
Na początku XX wieku postanowiono częściowo rozebrać przestarzałą już twierdzę poligonalną. Projekt zagospodarowywania terenów powierzono komisji pod kierownictwem niemieckiego urbanisty Josepha Stübbena, który zaprojektował na jej miejscu rozległe tereny zielone, a w rejonie obecnych al. Niepodległości i ul. Święty Marcin powstała dzielnica zamkowa z monumentalnymi gmachami.
W 1919 roku nadeszła długo wyczekiwana wolność. W 1929 roku dzięki inicjatywie prezydenta Poznania Cyryla Ratajskiego w mieście zorganizowano Powszechną Wystawę Krajową, która miała zaprezentować dokonania państwa polskiego w 10. rocznicę odzyskania niepodległości. Na planach widać rozbudowane na potrzeby wystawy tereny targowe wzdłuż obecnych ulic Głogowskiej, Bukowskiej i Grunwaldzkiej.
W latach 20. XX wieku powierzchnia miasta wzrosła prawie dwukrotnie. Poznań miał stać się nowoczesną aglomeracją z pięknymi budowlami i ogromnymi terenami zielonymi. Na przeszkodzie realizacji części tych planów stanął wybuch drugiej wojny światowej.
Początki Poznania, jego rozwój, wzloty i upadki można świetnie prześledzić, uważnie przyglądając się kolejnym prezentowanym planom. Warto wybrać się na wycieczkę szlakiem przeszłości miasta, wodząc po mapie… kursorem.
Magdalena Grzelak-Grosz, Monika Proniewicz, Danuta Bartkowiak
