Na przełomie stycznia i lutego 1945 roku Poznań stał się areną niebywale zaciekłej i trwającej blisko miesiąc bitwy, która ostatecznie zakończyła jeden z najczarniejszych okresów w jego dziejach. Rozpoczął się on 10 września 1939 roku i przyniósł pozbawionym elementarnych praw mieszkańcom Poznania segregację rasową, powszechny terror, masowe wysiedlenia, aresztowania, wreszcie kaźń tysięcy ofiar. Wynikająca z pobudek czysto ideologicznych nazistowska potrzeba „przebudowy” struktury społecznej stolicy Wielkopolski była zaledwie pierwszym etapem daleko bardziej skomplikowanego planu. W zamierzeniach najeźdźców Poznań miał bowiem zostać poddany gruntownej przebudowie prowadzącej do nadania mu idealnego, germańskiego oblicza, tak by w niedalekiej przyszłości mógł pretendować do miana wzorcowej stolicy niemieckiego Wschodu. Niemieckie niepowodzenia na frontach II wojny światowej sprawiły, że owe ambitne zamierzenia i plany nie zdążyły na szczęście przybrać swej ostatecznej formy, zaś w lutym 1945 roku uległy zupełnej dezaktualizacji.
Opuszczając w pośpiechu Poznań jego niemiecka administracja nie zdążyła jednak zatrzeć wszystkich śladów zbrodniczej działalności wymierzonej bezpośrednio w tych, którzy mieli odwagę kwestionować ów narzucony siłą niemiecki „porządek”. W stolicy Wielkopolski najważniejszymi punktami na mapie niemieckich represji były cztery wywołujące powszechną grozę adresy: Areszt śledczy (Untersuchungshaftanstalt Posen) przy ul. Młyńskiej, siedziba Gestapo (Geheime Staatspolizei. Staatspolizeistelle Posen) w dawnym Domu Żołnierza przy ul. Niezłomnych, Fort VII – niemiecki Areszt Policyjny i Obóz Pracy Wychowawczej (Polizeigefängnis der Sicherheitspolizei und Arbeitserziehungslager) oraz Obóz w Żabikowie (Polizeigefängnis der Sicherhaitspolizei und Arbeitserziehungslager Posen-Lenzingen). Poruszające zdjęcia Zbigniewa Zielonackiego, którego reporterski zmysł zaprowadził w owe miejsca tuż po ucieczce Niemców, nikogo nie pozostawiają obojętnym. Szubienice i gilotyny, zimne cele, prycze, łańcuchy, karcery, wreszcie otwarte trumny i bezładnie porzucone ciała ofiar bezlitośnie obnażają istotę rządów „rasy panów” na terenach okupowanych. Ważne uzupełnienie owego trudnego i poważnego materiału dokumentacyjnego stanowi zbiór zdjęć wykonanych przez Zielonackiego w czasie uroczystych pogrzebów ofiar niemieckiego terroru, które tuż po zakończeniu działań wojennych gromadziły tysiące poznaniaków.
Piotr Grzelczak
Uwaga! Zespół Cyryla podjął decyzję o niepublikowaniu całego przechowywanego na serwerach pracowni digitalizacyjnej zbioru zdjęć. Niektóre z nich są zbyt drastyczne, by je bez odpowiedniego przygotowania odbiorcy upubliczniać. Jednak nawet te, które zdecydowaliśmy się pokazać, zawierają dramatyczne treści. Cyryl udostępni wszystkie posiadane fotografie osobom, które będą nimi zainteresowane i zechcą wykorzystać w celach naukowych.
Danuta Bartkowiak
