Zamek Cesarski był najważniejszą, centralnie usytuowaną budowlą imponującego Forum Cesarskiego (zwanego też Dzielnicą Cesarską), które zajęło rozległy obszar na zachód od rozebranych, dziewiętnastowiecznych fortyfikacji i zniwelowanych wałów otaczających dawną twierdzę. Potężną, neoromańską budowlę, symbol potęgi i niemieckiego panowania na wschodzie Europy, wzniesiono w latach 1905-10 według projektu Franza Schwechtena dla cesarza Wilhelma II. Jedynym pomieszczeniem zamkowym, które nie zostało oddane do użytku rodzinie cesarskiej 20 sierpnia 1910 roku, była usytuowana w wielkiej wieży kaplica – prace nad jej bogatym wystrojem trwały jeszcze trzy lata, a jej otwarcie nastąpiło dopiero 27 sierpnia 1913 roku. W okresie międzywojennym dawna rezydencja cesarska stała się rezydencją prezydenta Rzeczypospolitej i siedzibą Uniwersytetu Poznańskiego. W czasie II wojny światowej wnętrza zamku przebudowano w formach neoklasycystycznych typowych dla sztuki III Rzeszy na rezydencję Hitlera. Swojego nowego gabinetu urządzonego w dawnej kaplicy cesarskiej Führer nigdy nie zobaczył, ale za to główną siedzibę uczynił sobie w zamku namiestnik Kraju Warty Arthur Greiser. Po zakończeniu działań wojennych w Poznaniu rozgorzała dyskusja, czy uszkodzony gmach odbudować, czy zburzyć jako symbol znienawidzonych Niemiec i to najlepiej rękoma niemieckich jeńców. Budowla ocalała dzięki decyzji ówczesnego premiera (zamek był własnością państwa), który w czerwcu 1945 roku zdecydował o przekazaniu jej Uniwersytetowi Poznańskiemu. Dwa lata później zamek przeznaczono na siedzibę władz miejskich. Gmach wyremontowano, ale z wieży strącono zniszczone ostrzałem artyleryjskim w lutym 1945 roku stożkowe zwieńczenie.

Danuta Bartkowiak